Λογοτεχνικά έργα για τον Μυστρά

«Κάτω, στην άβυσσο, ανάμεσα στον κρημνό και το πελώριο βουνό, απλώνεται η απέραντη και εύφορη πεδιάδα του Ευρώτα, και δεξιά από το ποτάμι πέρα μακριά διακρίνεις την Σπάρτη, που πλάι της στέκεται το κωνικό βουνό του Μυστρά. O ορίζοντας είναι κλεισμένος από τον πελώριο βουνίσιο όγκο του Τιτάνος, παρουσιάζοντας ένα θέαμα τόσο μοναδικό που δεν μπορείς να μην σταματήσεις και να θαυμάσεις».                                                                                                                                                                             -Τζούλιο Καΐμη, «Ελληνικά Τοπία»-

Βλέπουμε ότι σε αυτό το κείμενο, ο συγγραφέας μιλάει με δέος για το μεγαλείο του Μυστρά. Εκτός από το λυρικό ύφος, που προσδίδει μεγαλοπρέπεια στον εν λόγω τόπο, η όλη περιγραφή, η εικόνα του τοπίου και οι υπερβολικοί χαρακτηρισμοί κάνουν τον αναγνώστη να φαντάζεται με δέος την πρωτεύουσα του Δεσποτάτου του Μωρέως. Μιλάμε λοιπόν για ένα μνημειώδες κάστρο με επιβλητικά κτήρια, πάνω σε ένα εξίσου επιβλητικό και απόκρυμνο ύψωμα. Αποτελεί ορόσημο της περιοχής και σίγουρα, ώντας κυψέλλη του ελληνισμού στα χρόνια της λατινοκρατίας, έχει σαφέστατα γίνει μέρος της εθνικής μας υπόστασης και έχε ριζωθεί στις καρδίες μας.

Ο τελευταίος χρόνος είν' αυτός. Ο τελευταίος των Γραικών

αυτοκρατόρων είν' αυτός. Κι αλίμονον

τι θλιβερά που ομιλούν πλησίον του.
Εν τη απογνώσει του, εν τη οδύνη
ο Κυρ Θεόφιλος Παλαιολόγος
λέγει «Θέλω θανείν μάλλον ή ζην».
A Κυρ Θεόφιλε Παλαιολόγο,
πόσον καημό του γένους μας, και πόση εξάντλησι
(πόσην απηύδησιν από αδικίες και κατατρεγμό)
οι τραγικές σου πέντε λέξεις περιείχαν. 

Ο Κ.Π.Καβάφης, αφηγείται με αριστοτεχνικό τρόπο τις παραμονές της πτώσης της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας. Ο αυτοκράτωρ Κωνσταντίνος ΙΑ΄ Παλαιολόγος φαίνεται μέσα από το ποίημα του Καβάφη να εκδηλώνει με μελαγχολία και απόγνωση, αλλά και γεμάτος με το αίσθημα της αξιοπρέπειας ''Θέλω να πεθάνω παρά να ζω''. Η θρυλική μορφή του Κωνσταντίνου ΙΑ' Παλαιολόγου είναι παρούσα και σε άλλα έργα της νεοελληνικής λογοτεχνίας, πέραν του ανωτέρω ποιήματος του Κωνσταντίνου Καβάφη.  Η αντιμετώπιση αυτή από τον αυτοκράτορα της Κωνσταντινούπολης είναι μάλλον πρωτοφανής, αλλά συνάμα άκρως λογική, καθώς βάζοντας τα μάτια του εμπρός, ως ηγέτης, δεν διακρίνει τίποτα εκτός του τέλους της ώρας. Κατά την γνώμη μας τέτοιου είδους ποιήματα και έπη που αναφέρονται με τόσο πόνο, πόθο και λαχτάρα για αυτά τα σημαντικότατα γεγονότα της ανθρώπινης ιστορίας είναι η αρχή και το τέλος της λογοτεχνίας. Για αυτό το λόγο δεν μνημονεύουμε τα γεγονότα που  με μαύρο αίμα βάφτηκαν αλλά τους ίδιους του ήρωες που εναντιώθηκαν απέναντι στις εχθρικές δυνάμεις. Συμπερασματικά ευχόμαστε οι νεότεροι να μάθουν την πικραμένη αυτή ιστορία που οριοθετείται την περίοδο του μεσαίωνα και ιδίως τον 15ο αιώνα και οι γηραιότεροι να ανακαλέσουν από την μνήμη τους όλα αυτά που ηθελημένα, είτε χωρίς σκοπό ξέχασαν.